O mosteiro cisterciense de Santa María de Xunqueira de Espadanedo ten a súa orixe nun mosteiro altomedieval que se consolidou como cenobio beneditino no século XII. A finais do século XII ingresou na orde do Císter coa axuda do veciño mosteiro de Montederramo.

De época medieval conserva a igrexa basilical de tres naves rematadas en ábsidas semicirculares. No templo destacan o altar de pedra, a pía bautismal e unha interesante colección de capiteis históricos. Na Idade Moderna (séculos XVI-XVIII) reconstruíuse o Claustro Regular e posteriormente construíuse a Casa de Hóspedes e a Conserxería ex novo. A fachada da igrexa, como a torre, foi reconstruída entre 1801-1802.

As cabezas das ábsidas medievais están vestidas con modernos retablos que se explican na Contrarreforma. O programa iconográfico do templo xira en torno a dous temas fundamentais: a figura de María (retábulos maior e de entrada) e a exaltación do monacato occidental na figura dos seus fundadores, San Bieito de Nursia e San Bernardo (retábulos barrocos).

No Mosteiro desenvólvense diferentes actividades, exposicións artísticas no Claustro Regular e, a mediados de agosto ”Maridaxes no Solpor”: música medieval e degustación de produtos típicos da Ribeira Sacra.