Ao sueste de Santigoso atópase o monte do Castelo, un fabuloso miradoiro sobre o concello. Nunha zona máis baixa situada ao sur atopamos un enorme castro que data da fase final da Idade do Ferro (s. II a. C. – século I d. C.) que corresponde á fase final da cultura galega. Esta vila fortificada está formada por tres recintos que presentan boas defensas naturais, agás no sector norte, onde os seus habitantes construíron un campo de pedras batidas que dificultaban o ataque. O Castelo Pequeno está situado nunha acrópole, un outeiro coroado por un afloramento granítico natural ou “castelo”, a 1.254 m. altitude, situado no medio da Serra da Azoreira. É o castro máis alto e visible de toda a zona. Desde o norte, onde se sitúa o chamado Castelo Grande (1.249 m), o seu dominio visual é moi amplo, controlando non só as explanadas e vales da Mezquita, senón tamén boa parte da Terra das Frieiras, parte do Terras portuguesas de Despois dos Montes e das Zamoranas de Lubián e Hermisende.

O lugar onde se sitúa é unha superficie de alta erosión montañosa, con moitos afloramentos graníticos por toda a zona, crudo e pouco accesible, con solos pobres de pouca potencia e sen río, só regatos subsidiarios do río Cádavos. O castro atópase nunha zona apta para o gando e o pastoreo, pero non semella un asentamento dedicado só á economía agrícola, tendo en conta a súa enorme dimensión e o amplo control visual que posúe sobre o territorio. Cada un dos tres recintos está aplanado en fortes terrapléns e amurallado cun muro de pedra granítica, que na croa (o recinto superior), a pesar do saqueo, os derrubes alcanzan unha altura duns 10 m. No terceiro recinto, orientado ao sureste, o muro é de 4,30 m. de ancho e mostra un modelo construtivo en cursos horizontais de aparello poligonais recheos de cachotería, semellante ao dos grandes castros da comarca limítrofe de Monterrei.

O Castelo Pequeno de Santigoso, cunhas dimensións entre 9,5 e 10 Ha, é, xunto con San Cibrán de Lás, un dos castros máis grandes de Galicia despois de Santa Tegra (20 Ha). Durante a Idade do Ferro, a media de habitantes dos castros do noroeste peninsular era dunhas 200 persoas e algo máis de 1 hectárea Estratexicamente situado, cada pobo construíuse de xeito illado para non intervir no desenvolvemento doutro vilas fortificadas e evitar así o conflito polo control dos recursos naturais. Os pequenos castros desapareceron coa chegada das tropas romanas. Así, xurdiron os grandes castros do Noroeste, como este Castelo Pequeno, que podería ser froito da unión de varias pequenas comunidades que pretendían conformar un ente político máis amplo co que afrontar a nova realidade.