A “Xustiza de Fafe” é un dos maiores, aínda que controvertido, símbolos referenciais de Fafe. É, para moitos, o auténtico “ex-libris”.

O monumento á Xustiza en Fafe foi inaugurado ás 11 horas do 23 de agosto de 1981, na parte traseira do Pazo de Xustiza.

O símbolo da “Xustiza” baséase nunha famosa lenda, con diferentes versións, testemuños que pasan de xeración en xeración, claramente froito do imaxinario popular.

A versión máis estendida e propagandizada dende principios deste século foi obxecto dun longo poema de Inocêncio Carneiro de Sá, o coñecido “Barão de Espalha Brasas”, que a continuación transcribimos. Fálase dun episodio gravado no século pasado e protagonizado polo vizconde de Moreira de Rei, un político influente no concello e un home de ben, pero que non leva os insultos para a casa. Deputado ás Cortes, chegou tarde a unha sesión dese órgano monárquico, na que foi duramente censurado por un “tal Marqués”, tamén deputado, que chegou a chamalo de “can tiñoso”. O noso vizconde fíxose pasar por non escoitar o insulto e apareceu tranquilo durante a sesión pero, ao remate desta, interrogou ao marqués petuloso, recriminándolle as descorteses palabras que lle dirixira. En lugar de pedir desculpas, lanzoulle provocativamente as luvas á cara. Daquela, os conflitos resolvíanse en duelos, que se facían inevitables. O ofendido era o encargado de elixir as armas. E cando todos pensaban que preferiría espadas ou armas, como era habitual naquel momento, o vizconde presentouse á reunión armado con dous robustos paus. O marqués, por suposto, non sabía manexar tal arma.

E así, cando comezou o golpe de puñetazo, Visconde, experto na arte do xogo do pao, tradicional nesta comarca, derrotou ao seu rival. Rindo do acto, os asistentes non puideron conterse e gritaron a coro: “Viva a Xustiza de Fafe”.